Hoeveel gevangenisstraf moet je uitzitten in België?

Als het over de strafuitvoering in België gaat, zijn er heel wat vragen en onduidelijkheden. Want wanneer een rechter iemand veroordeelt tot een effectieve gevangenisstraf, moet die persoon daarom niet altijd echt naar de cel. Er zijn verschillende parameters die bepalen of iemand z’n straf in de gevangenis moet uitzitten en, als dat het geval is, voor hoe lang.

De wet rond strafuitvoering verandert 1 december 2021. De invulling van korte gevangenisstraffen wordt aanzienlijk strenger. Meer en meer moet een veroordeelde toch een bepaalde periode in de cel doorbrengen.

Hieronder geven we een overzicht van de soorten gevangenisstraffen in België en hoe ze ingevuld worden.

Laat ons beginnen bij het begin.

Wat is een effectieve gevangenisstraf?

Bij een ‘effectieve’ gevangenisstraf moet de veroordeelde in principe z’n straftijd uitzitten in de gevangenis. De rechter kan ook een ‘voorwaardelijke’ gevangenisstraf uitspreken. Dat houdt in dat er wel een gevangenisstraf wordt uitgesproken, maar dat deze niet wordt uitgevoerd op voorwaarde dat men geen nieuwe feiten pleegt (gevangenisstraf met gewoon uitstel) of dat men de door de rechter opgelegde voorwaarden naleeft (gevangenisstraf met probatie-uitstel).

Dat is de theorie. In de praktijk belandt niet iedereen met een effectieve veroordeling ook daadwerkelijk in de cel.

Verwarrend en enigszins tegenstrijdig, inderdaad…

Dat brengt ons bij de volgende vraag.

Hoeveel gevangenisstraf moet je nu uitzitten in België?

Bij een korte gevangenisstraf (tot 3 jaar) krijgen veroordeelden bijna altijd onmiddellijk een enkelband. Zij moeten zich wel aanbieden in de gevangenis, maar zitten hun gevangenisstraf thuis uit. Dit heet ook wel een ‘gevangenisstraf onder elektronisch toezicht’.  Bij een lange gevangenisstraf (meer dan 3 jaar) moet de veroordeelde altijd een minimumperiode in de cel doorbrengen. Dat is minimaal 1/3  ofwel 2/3 (voor recidivisten) van de straftijd. Na de minimumperiode kunnen ze een aanvraag indienen bij de strafuitvoeringsrechtbank voor vervroegde vrijlating of een enkelband.

Wat doet de strafuitvoeringsrechtbank?

De strafuitvoeringsrechtbank oordeelt over de concrete wijze van uitvoering van straffen in België. Deze rechtbank kan de manier waarop iemand een uitgesproken straf moet uitzitten bepalen, en na verloop van tijd, ook wijzigen. De bekendste voorbeelden hiervan zijn: een deel van de straf laten uitzitten onder ‘huisarrest’ (elektronisch toezicht of enkelband) of ‘vervroegde vrijlating onder naleving van strikte voorwaarden’.

De rechtbank wijzigt uiteraard niet zomaar een straf en zeker niet voor iedere veroordeelde die hiervoor een verzoek indient. Voor elke aanvraag wordt rekening gehouden met wettelijk vastgelegde criteria. Niet elke veroordeelde komt dus zomaar vrij omdat ze 1/3 (respectievelijk 2/3) van de straf hebben uitgezeten.

Waar houdt de strafuitvoeringsrechtbank rekening mee voor vervroegde vrijlating?

Niet elke veroordeelde komt zomaar vrij omdat ze 1/3 (respectievelijk 2/3) van de straf hebben uitgezeten. De strafuitvoeringsrechtbank wijzigt niet zomaar een straf en zeker niet voor iedere veroordeelde die hiervoor een verzoek indient. Bij elke aanvraag wordt rekening gehouden met wettelijk vastgelegde criteria om na te gaan of er geen tegenaanwijzingen zijn wat de veroordeelde betreft.

Die criteria zijn:

• afwezigheid van vooruitzichten op sociale reclassering,
• het risico op het plegen van nieuwe strafbare feiten,
• het risico op het lastigvallen van de slachtoffers en zijn houding naar hen toe en
• de door de veroordeelde geleverde inspanningen tot vergoeding van de slachtoffers.

Opgelet, de strafuitvoeringsrechtbank oordeelt voor december 2021 enkel over de uitvoering van lange gevangenisstraffen (meer dan 3 jaar). Vanaf december 2021 oordeelt een strafuitvoeringsrechter over de korte gevangenisstraffen. 

Hoe lang moet je een korte gevangenisstraf uitzitten in België?

Vanaf december 2021 wordt een korte gevangenisstraf niet meer automatisch omgezet in vrijlating of elektronisch toezicht. De strafuitvoeringsrechter beslist over de uitvoering van korte gevangenisstraffen. Deze rechter zal dus ook hier rekening houden met een aantal criteria, zoals: de persoonlijkheid van de dader, de kansen op maatschappelijke re-integratie, of er sprake is van vluchtgevaar en het gedrag dat de veroordeelde stelt ten opzichte van het slachtoffer.

De reden voor deze verstrenging is het idee van straffeloosheid dat momenteel leeft bij de publieke opinie.

Hoe lang moet je een korte gevangenisstraf uitzitten vanaf december 2021?

• Gevangenisstraf van minder dan 1.5 jaar: in principe uitzitten in de gevangenis. Op aanvraag kan de strafuitvoeringsrechter deze straf onmiddellijk omzetten naar een enkelband of beperkte detentie (waarbij men enkel ’s nachts in de cel verblijft).
• Gevangenisstraf van 1,5 – 3 jaar: 1/3 van de straf (2/3 voor recidivisten) in de gevangenis. Daarna kan een aanvraag ingediend worden bij de strafuitvoeringsrechtbank voor vervroegde vrijlating. Zes maanden daarvoor kan men de strafuitvoeringsrechter al verzoeken om de rest van de straf uit te zitten met een enkelband of met beperkte detentie. Dit gaat nooit automatisch en de strafuitvoeringsrechter heeft altijd de mogelijkheid om dit te weigeren.

Om een concreet voorbeeld te geven: Iemand die tot 24 maanden cel wordt veroordeeld, zal minimaal 2 maanden moeten “zitten” vooraleer hij/zij in aanmerking komt voor een enkelband. En minimaal 8 maanden vooraleer hij/zij een aanvraag kan indienen voor vervroegde vrijlating.

Wij kunnen helpen

Als je nog vragen hebt over een veroordeling of gevangenisstraffen, mag je ons steeds contacteren. Heb je zelf een veroordeling opgelopen of heb je een advocaat strafrecht nodig? Dan kan je ook bij ons terecht voor advies en verdediging.

Of boek rechtstreeks een call van 30 min. met expert Rik Vanreusel voor € 100

Meer informatie over de nieuwe wetgeving

• Koen Geens: gevangenisstraf tot 3 jaar? Niet langer automatisch een enkelband
• Niet langer automatisch een enkelband voor straffen tot 3 jaar

Ook interessant

• De comeback van het hof van Assisen
• Verjaring van verkeerszaken aan banden gelegd
• De Groote – De Man verdedigt cliënten tot in Cassatie